Osmanlı Siyasi Tarihi Dağılma Dönemi

Dağılma Dönemi 

Ulusçuluk Eylemleri 

Sırp İsyanı (1804) 

Nedenleri :

1. Osmanlı Devleti’nde merkezi otoritenin zayıflaması
2. Sırbistan’ı yöneten Yeniçeri kodamanlarının halka baskı yapması
3. Rusya ve Avusturya’nın kışkırtması.
4. 1789 Fransız İhtilali ile ortaya çıkan “ulusçuluk” akımlarının Sırplar arasında yayılması.
5. XVIII. yüzyılda Osmanlı-Avusturya, Rusya arasında çıkan savaşların Sırp topraklarında yapılması

Sırplar , 1804’te, Kara Yogi önderliğinde ayaklanma başlattı.

1812’de imzalanan Bükreş Antlaşması ile Sırplara ayrıcalık verildi.

Sırp ayaklanması, 1813’te Miloş Obronoviç önderliğinde yeniden başladı.

1829’da Edirne Antlaşması ile Özerk Sırbistan Prensliği kuruldu.

1878 Berlin Antlaşması ile Sırbistan bağımsızlığını elde etti.

 

UYARI : Sırp Ayaklanması, Fransız Devrimi’nin getirdiği ulusçuluk akımının Osmanlı Devleti’nde görülen ilk etkisidir.

 

1789 Fransız İhtilali

 

Yalnız Fransa’da değil bütün dünyada etkileri görülen Fransız İhtilali, dünya tarihinde yeni bir çağın başlangıcı olmuştur. Avrupa’da mutlakiyet idarelerinin yıkılışını başlatan bu olay, Fransa’nın XVIII. yüzyılın başlarından itibaren sürüklendiği ekonomik ve sosyal bunalımların doğal bir sonucu idi. 14 Temmuz 1789 tarihinde Fransız Kralı XVI. Lui’nin meclisi dağıtmak istemesi üzerien halk ayaklandı ve Bastille Hapisanesi’ni bastı. Mahkumlar serbest bırakıldı ve isyan giderek büyüyerek bütün Avrupa’ya yayıldı.

Bükreş Antlaşması (1812)

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1812 tarihinde imzalandı.

Antlaşma maddeleri şu şekildeydi:

1. Eflak ve Boğdan Osmanlı Devleti’ne geri verilecek, ancak Osmanlı Devleti, Eflak ve Boğdan beylerini görevine iade edecektir.
2. Beserabya Rusya’ya verilecek, Prut ırmağı sınır olacaktır.
3. Osmanlı Devleti, Sırbistan’a ayrıcalık verecektir.

Bükreş Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk defa kendisine bağlı bir ulusa ayrıcalık verdi.

 

Edirne Antlaşması :

1. Yunanistan bağımsız olacaktır.
2. Eflak ve Boğdan özerkleştirilecektir.
3. Sırbistan Prensliği kurulacaktır.
4. Tuna Irmağının kenarındaki bazı kaleler Rusya’ya verilecektir.
5. Rus ticaret gemileri Boğazlar’dan serbestçe geçecektir.
6. Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecektir.
7. Doğu Anadolu’da bazı kaleler Rusya’ya bırakılacaktır.

 

Antlaşmanın Önemi :

1. Edirne Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan sonra imzaladığı en ağır koşullu antlaşmalarından biridir.
2. İlk defa Osmanlı Devleti’ne bağlı bir ulus bağımsızlık kazanmıştır.
3. Rusya, Orta Avrupa ticaretini denetlemeye başlamıştır.
4. Bugünkü Romanya’nın temelleri atılmıştır.
5. Mısır Sorunu’nun başlamasına neden olmuştur.

Osmanlı Devleri, bu antlaşmadan sonra Rusya’ya karşı tek başına olamayacağını anladı ve kendi varlığını sürdürmenin Avrupa devletleri arasındaki denge politikasına bağlı olduğunu gördü.

Berlin Antlaşması (13 Temmuz 1878)

 

1. Sırbistan, Karadağ ve Romanya’ya bağımsızlık verilecektir.
2. Bulgaristan 3 Bölüme ayrılacak; Makedonya Osmanlı Devleti’ne verilecek, Doğu Trakya özerkleştirilecek, Bulgaristan Prensliği kurulacak. Böylece, Rusya’nın Balkanlar’da güçlenmesi ve Balkanlar üzerinden Akdeniz’e inmesi engellendi.
3. Kars, Ardahan ve Batum Rusya’ya verilecek, Doğu Bayezit Osmanlı Devleti’ne kalacaktır.

(Kars, Ardahan ve Batum Brest Litowsk Antlaşmasıile Osmanlı Devleti’ne geri verildi.)

4. Bosna Hersek, Osmanlı Devleti’ne bağlı olacak, Avusturya tarafından yönetilecektir. (1908’de Avusturya, Bosna Hersek’i işgal etti.)
5. Girit ve Ermenistan’da ıslahat yapılacaktır.
6. Teselya Yunanistan’a bırakılacaktır.
7. Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecektir.

Antlaşmanın önemi :

1. Osmanlılara bağlı pek çok ulus bağımsızlığını kazandı.
2. Osmanlılarda çoküş dönemi başladı.
3. Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları zedelendi.
4. Ermeni sorunu başladı.
5. Rusya’nın Balkanlar’da güçlenmesi ve Akdeniz’e inmesi engellendi.
6. İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı Devleti’ni korumaktan vazgeçtiği anlaşıldı.
7. Osmanlı-Alman yakınlaşması başladı.

 

Yunan İsyanı (1820-1829)

 

Nedenleri :

1. Osmanlı Devleti’nde merkezi otoritenin zayıflaması
2. 1789 Fransız İhtilali ile ortaya çıkan “ulusçuluk” akımlarının Yunanlılar arasında yayılması.
3. Rönesans ve Hümanizm hareketleri ile Avrupa’da Yunan hayranlığının başlaması.
4. Rumlar’ın, gemicilik sayesinde Avrupa ile iyi ilişkilere girmesi
5. Rumlar’ın, bağımsızlık amacıyla Etnik-i Eterya Cemiyeti’ni kurması.

Rumlar 1820’de Eflak’ta isyan etti.

1821 yılında Mora Yarımadası’nda isyan çıktı.

Mora isyanı, Mehmet Ali Paşa’nın yardımı ile bastırıldı.

İngiltere, Fransa ve Rusya, Osmanlı Devleti’nin Yunanistan’a bağımsızlık vermesi için 1827’de Navarin’de Osmanlı donanmasını yaktı.

1829’da Edirne Antlaşması ile Yunanistan bağımsızlığını elde etti.

UYARI : Ulusçuluk akımının etkisiyle Osmanlılardan bağımsızlığını elde eden ilk ulus Yunanlılar (Rumlar) olmuştur.

 

Etnik-i Eterya Cemiyeti

 

Bu cemiyet 1814’te Odessa’da ikisi Rum, biri Bulgar üç kişi tarafından kurulmuştur. Cemiyetin asıl amacı eski Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktı. İstanbul Patriği ile Rus Çarı’nın da desteklediği bu derneğin başında Rus Çarı’nın yaveri olan Aleksandr Ipsillanti bulunuyordu. Cemiyet kısa sürede güçlenmiş, Yunanistan ve İstanbul’da şubeler açmıştır.

 

Kavalalı Mehmet Ali Paşa

 

1769’da Kavala’da doğdu. 1799’da Fransızlar’ı Mısır’dan çıkarmak üzere gönderilen orduda bayraktar olarak görev aldı. Kısa sürede “başıbozuk alayı” komutanlığına atandı. Mısır’da çıkan Kölemen ayaklanmalarını bastırdı. 1805’te Mısır valiliğine atandı. Mısır’da Avrupalı uzmanların denetiminde kuvvetli bir ordu kurdu. Ayrıca Batı eğitim sistemine dayalı bir eğitim sistemi ve toprak reformunu gerçekleştirdi. Bu arada İstanbul ile iyi geçinmeye de dikkat etti. Hicaz’da çıkan Vahhabi İsyanı’nı bastırdı. 1820’de Sudan’ı ele geçirdi. 1824’te Mora ayaklanmasının bastırılmasında Osmanlı ordusuna çok yardımı oldu. Oğlu için istediği Suriye valiliği yerine Girit valiliği verilince devlete karşı ilk Müslüman isyanı başlattı. 1841’de Suriye elinden alındıysa da Mısır’da kendi hanedanını kurdu.

Eflak-Boğdan, Sırbistan, Karadağ, Bosna-Hersek İsyanları (1875-1878)

 

Nedenleri :

1. 1789 Fransız İhtilali’nin getirdiği uluşçuluk akımı
2. Rusya’nın Panislavizm politikası.

İlk ayaklanma 1875 yılında Bosna ve Hersek’te meydana geldi.

Aynı yıl Bulgarlar da ayaklandı.

Kargaşadan yararlanan Sırplar ve Karadağlılar da Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.

Avrupa devletleri Balkanlardaki barışı sağlama amacıyla İstanbul’da bir konferans düzenledi.

Osmanlı Devleti, Avrupa’nın iç işlerine karışmasını engellemek amacıyla 1876 yılında Kanun-ı Esasiyi ilan etti.

Osmanlı-Rus Savaşları

1807-1812 Osmanlı-Rus Savaşı ve Bükreş Antlaşması

 Nedeni : 1804 Sırp isyanında Rusya’nın Sırpları kışkırtması ve çıkan isyanı desteklemesi.

Osmanlı Devleti, 1806 tarihinde Boğazlar’ı Rusya’ya karşı kapattı.

1806 tarihinde Rusya Eflak ve Boğdan’ı işgal etti.

1807 tarihinde de Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş ilan etti.

Fransa’ya güvenerek bu savaşa giren Osmanlı Devleti, Fransa’nın iki yüzlü politikası sonucu 1812’de Bükreş Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi.

1827-1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması

Savaşın Nedenleri :

 

1. Rusya’nın 1820 tarihindeki Yunan isyanını desteklemesi
2. 1827 yılında da Navarin’de Osmanlı ve Mısır donanmasını yakılması olayına katılması.

1827’de Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.

Osmanlı Devleti’nin savaşa hazır olmaması nedeniyle, Rusya, Batı’da Edirne’yi, Doğu’da da Erzurum’u ele geçirdi.

Osmanlı Devleti, 1829 tarihinde Edirne Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi.

 

Kırım Savaşı (1853) ve Paris Antlaşması

 

Savaşın Nedenleri :

1. Rusya’nın Akdeniz’e inme emelleri.
2. Rusya’nın, Eflak ve Boğdan’ı işgal edip, Sinop’ta Osmanlı donanmasını yakması.

1853 yılında İngiltere ve Fransa, Osmanlı Devleti ile ittifak yaparak Rusya’ya savaş ilan etti.

1856’da Kırım’ın Sivastopol ve Malakof şehirleri ele geçirildi.

1856 yılında Paris Antlaşması imzalandı.

Paris Antlaşması (1856)

Koşulları :

1. Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılacak, Avrupa Devletler Hukukundan yararlanacaktır. Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupa devletleri tarafından korunacaktır.
2. Karadeniz, tarafsız hale getirilecek, savaş gemisi bulunmayacak, yalnızca ticaret gemileri geçecektir.
3. Rusya ve Osmanlı Devleti, Karadeniz’de savaş gemisi bulundurmayacaktır.
4. Eflak ve Boğdan’a özerklik verilecek, Avrupa devletleri’nin garantisinde olacaktır.
5. Tuna ırmağında ticaret gemileri serbestçe dolaşacak ve Avrupa Devletleri tarafından denetlenecektir.
6. Boğazlar, 1841 Londra Senedi’ne göre düzenlenecektir.
7. Osmanlı Devleti’nde 1856 Islahat Fermanı izlenecek, ancak iç işlerine müdahale edilmeyecektir.

Antlaşmanın Önemi :

1. Osmanlıların XIX. yüzyılda kazanan devlet olarak imzaladıkları tek antlaşmadır.
2. Osmanlı Devleti’nin kendi toprak bütünlüğünü koruyamayacağı anlaşıldı.
3. Osmanlı Devleti, bir Avrupa devleti olmanın diyetini Islahat Fermanı ile ödedi.
4. Osmanlı Devleti, savaşı kazanan devlet olmasına rağmen yenik devlet durumuna düşürüldü.
5. Karadeniz tarafsız bir deniz haline getirildi.
6. Rusya’nın Akdeniz’e inmesini engelleyerek İngiltere ve Fransa Akdeniz’de güvenliklerini sağladı.
7. Rusya’nın Balkanlar’da egemenlik kurması engellendi.
8. Rusya, 1774’te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile elde ettiği haklarını kaybetti, bundan sonra Pan-Slavizm politikasını ortaya attı.

 

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) ve Ayastefanos Antlaşması

Nedenleri :

1. Paris Konferansı’nda çıkarları zedelenen Rusya’nın Pan-Slavizm politikasına ağırlık vermesi
2. Rusya’nın Balkan uluslarını Osmanlı’ya karşı ayaklanmaya kışkırtması

 

Osmanlı Devleti, 1876’da toplanan Berlin, İstanbul ve Londra konferanslarında alınan, kendi aleyhindeki kararları kabul etmedi.

Bunun üzerine 1877’de Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.

Ruslar, Doğu’da Kars, Ardahan, Batum ve Erzurum’u, Batı’da da Edirne’yi aldı.

Osmanlı Devleti bütün cephelerde yenilince, 1878’de Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması imzalandı.

UYARI : Ayastefanos Antlaşması, İngiltere ve Avusturya karşı çıktığı için uygulanmadı. İngiltere, Rusya’nın Doğu Akdeniz’de; Avusturya da, Rusya’nın Balkanlar’da güçlenmesini istemediğinden, bu antlaşmaya karşı çıktı.

 

Ayastefanos Antlaşması (3 Mart 1878) :

 

1. Sırbistan, Karadağ ve Romanya’ya bağımsızlık verilecektir.
2. Büyük Bulgaristan Krallığı kurulacaktır.
3. Kars, Ardahan, Batum ve Doğu Bayezıt Rusya’ya bırakılacaktır.
4. Bosna ve Hersek özerkleştirilecektir.
5. Girit ve Ermenistan’da ıslahat yapılacaktır.
6. Teselya, Yunanistan’a bırakılacaktır.
7. Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecektir.

Mısır Sorunu

 Mehmet Ali Paşa İsyanı

 

Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Napolyon’un Mısır’ı işgali sırasında Kahire’ye geldi.

1804 yılında Mısır valiliğine getirildi.

Mısır’da birçok ıslahatlar yaptı.

1821’de Mora’da ortaya çıkan Rum isyanını bastırdı.

Mora valiliği isteği reddedilince, Suriye ve Çukurova’ya girerek Kütahya’ya kadar ilerledi.

Bunun üzerine II. Mahmut, Rusya’dan yardım istedi.

UYARI : Osmanlı Devleti, ilk defa kendi valisi ile savaştı. Mısır sorunu bir iç sorunken zamanla uluslar arası bir sorun haline geldi.

1833 yılında Rus donanması İstanbul’a geldi.

1833 yılında Kütahya Antlaşması imzalandı.

Osmanlı Devleti, 1833’de Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşması’nı imzaladı.

Kütahya Antlaşması (1833) :

Koşulları :

1. Mehmet Ali Paşa’ya Girit Valiliğine ek olarak Suriye Valiliği verilecektir.
2. Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde Valiliğine ek olarak Adana Valiliği verilecektir.
3. Mehmet Ali Paşa, Osmanlı Devleti’ne vergi ödeyecektir.

Hünkar İskelesi Antlaşması (1833)

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalandı.

Koşulları :

1. Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya savaş durumunda birbirlerine yardım edecektir.
2. Osmanlı İmparatorluğu’na saldırı olursa, Rusya asker gönderecek, masrafaları Osmanlı Devleti tarafından karşılanacaktır.
3. Rusya’ya saldırı olursa Osmanlı Devleti Boğazları kapatacaktır.
4. Anlaşma sekiz yıl geçerli olacaktır.

 

Önemi :

1. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ittifak kuruldu.
2. Rusya, Karadeniz’de güvenliğini sağladı.
3. Osmanlı Devleti, Boğazlar’daki egemenlik haklarını kendi isteği doğrultusunda son kez kullandı.
4. Boğazlar sorunu başladı.

Nizip Savaşı (1839)

Kütahya Antlaşması, ne Osmanlı Devleti’ni, ne de Mehmet Ali Paşa’yı memnun etmişti.

1839 yılında Mehmet Ali Paşa, Osmanlı Devleti’ne ödemesi gereken vergiyi ödemedi.

Mehmet Ali Paşa, aynı yıl bağımsızlığını ilan etti.

1839 yılında Osmanlı ve Mısır orduları Nizip’te karşılaştı ve Osmanlı ordusu yenildi.

Avrupa ülkeleri, 1840 yılında, Londra’da bir konferans topladı.

Konferans’ta Osmanlı Devleti’nin Mehmet Ali paşa’ya karşı korunması kararı alındı.

1840 yılında Londra Antlaşması imzalandı.

 

Londra Antlaşması (1840)

1840 yılında Londra’da Osmanlı Devleti, İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya delegeleri bir araya gelerek Mısır Sorununu halletmek üzere bir mukavele imzaladılar. Bu mukaveleye göre:

1. Mısır eyaleti hukuk bakımından Osmanlı Devleti’ne bağlı olmakla beraber, yönetim açısından Mehmet Ali Paşa’ya bırakıldı.
2. Mısır’ın Osmanlı Devleti’ne yılda 80 bin kese altın vermesi kararlaştırıldı.
3. Suriye, Adana ve Girit Osmanlı Devleti’ne geri verilecek.

 

Berlin Konferansı’ndan Sonra Osmanlı-Avrupa ve Osmanlı-Balkan İlişkileri

 İngiltere’nin Kıbrıs’ı Alışı (1878)

 Kıbrıs, 1570 yılında Sokullu devrinde Osmanlı topraklarına katıldı.

Ada, İngiltere tarafından 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, güya adayı Rus saldırılarına karşı korumak amacıyla, işgal edildi.

Tunus’un Fransızlar Tarafından İşgali (1881)

 Fransızlar, 1830’da Cezayir’i işgal etti.

Fransızlar, Berlin Konferansı’nda Tunus’a yerleşme arzularını bildirdi.

Fransa, 1881 yılında Tunus’u işgal etti.

Mısır’ın İngilizler Tarafından İşgali (1882)

 Mısır, 1517 yılında Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı topraklarına katıldı.

1869’da Süveyş Kanalı’nın açılması ile Mısır’ın stratejik ve ekonomik önemi iyice arttı.

1881’de Fransızlar’ın Tunus’u işgali üzerine İngilizler harekete geçti.

İngitere 1882 yılında Mısır’da çıkan isyanı bahane ederek Mısır’ı işgal etti.

 

Girit Sorunu ve Osmanlı-Yunan Savaşı (1897)

 1878 Berlin Antlaşması’nda Girit’e imtiyaz verilmesine rağmen, adada bulunan Rumlar ile İstanbul arasındaki anlaşmazlıklar devam etti. 1896 yılında Girit’de çıkan isyan sonunda, Yunanistan adaya asker çıkardı. Ertesi yıl Osmanlı-Yunan savaşı başladı.

1897 yılında Yunanistan ile bir antlaşma imzalandı.

Bu antlaşma ile; Girit’e muhtariyet verilemsi ve Yunanistan krallık soyundan bir prensin Girit’e vali olarak tayin edilmesi kararlaştırıldı. 1908’de Venizelos, Girit’i Yunan Krallığı adına yönettiğini ilan etti.

Balkan Savaşları sonunda Osmanlı Devleti, Girit’in Yunanistan’a ait olduğunu kabul etti.

Doğu Rumeli ve Bosna-Hersek

 

1878 Berlin Konferansı ile Bulgaristan üç kısıma ayrıldı.

1885 yılında Filibe’de, Doğu Rumeli’yi, Bulgaristan’a bağlamak amacıyla bir isyan çıktı.

1897’de Bulgaristan Prensi, Osmanlı Devleti tarafından, Doğu Rumeli Valisi olarak kabul edildi.

1908’de (II. Meşrutiyet’in ilan edildiği sırada) Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.

Aynı yıl Avusturya Bosna-Hersek’i topraklarına kattığını belirtti.